Δημοτικό Θέατρο Απόλλων: Ένα σύμβολο της Πάτρας και η σύνδεσή του με την Achaia Clauss
Φέτος συμπληρώνονται 150 χρόνια από τα εγκαίνια του Δημοτικού Θεάτρου «Απόλλων» Πατρών και η Achaia Clauss έχει πολλούς λόγους να επιχαίρει για το γεγονός.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, κάποιες πόλεις κάνουν έκκληση στους καλύτερους αρχιτέκτονες της εποχής για να σχεδιάσουν τα θέατρά τους. Η Ερμούπολη Σύρου αναθέτει το θέατρο στον Ιταλό αρχιτέκτονα Πιέτρο Σαμπώ. Η Πάτρα και η Ζάκυνθος αναθέτουν το θέατρό τους στον Ερνέστο Τσίλλερ. Το εμπορικό στρώμα της Πάτρας διακρίνεται για τον κοσμοπολιτισμό του αλλά και για την πολυεθνική σύνθεσή του. Στην επιτροπή για την ανέγερση του θεάτρου της πόλης μετέχουν οι μεγαλέμποροι σταφίδας Θεόδωρος Άμβουργερ, Ε. Χάνκοκ, Μ. Γερούσης, Κ.Ν. Λάππας, ο κτηματίας Δ.Π. Πατρινός και ο Α. Χρυσάνθης. Πρωτοστατεί ο Άμβουργερ, συνεργάτης του Κλάους, που κατάγεται από το Δουκάτο της Βάδης, ιδιαίτερα ευαίσθητος στα μηνύματα των καιρών του. Ήταν πρόξενος της Πρωσίας και της Γερμανίας, ιδρυτής του Εμπορικού Συλλόγου της Πάτρας. Στο βιβλίο «ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ», της Ευανθίας Στιβανάκη (εκδ. Περί Τεχνών 2001) αναφέρεται: «Αυτοί υπήρξαν τα ισχυρότερα και ζωντανότερα μέλη του τοπικού αστικού κορμού, οι πρωταγωνιστές της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής πατραϊκής ιστορίας της εποχής. Κάθε ένας έχει ταυτόχρονα και μια ενδιαφέρουσα, δημιουργική κοινωνική και προσωπική πορεία.»
Για την οικοδόμηση του Δημοτικού Θεάτρου της Πάτρας, δημιουργήθηκε μετοχική εταιρία και εκδόθηκαν 379 μετοχές, που κατανεμήθηκαν σε 94 μετόχους και η καθεμιά αντιπροσώπευε 200 δραχμές. Το θέατρο θεμελιώθηκε στις αρχές του 1871, ολοκληρώθηκε μέσα στο 1872 και η κατασκευή του κόστισε 148.542 δραχμές.
Στην ομάδα των 94 μετόχων εύκολα διακρίνονται ξένοι έμποροι της Πάτρας και ο αριθμός μετοχών του καθενός ως εξής:
Θεόδωρος Άμβουργερ 10
Γουσταύος Κλάους 10
Μαρτίνος Φελς 10
Θωμάς Βουδ 10
Αλφρέδος Κροβ 10
Εδουάρδος Χάνκοκ 10
Ο φάκελος των μετοχών διασώζεται στο αρχείο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Πάτρας.
Αναγνωστήριο (μετοχή) του Γουσταύου Κλάους στη Μετοχική Εταιρία Ανεργέσεως Δημοτικού Θεάτρου Πατρών (Πηγή: Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών)
Ο Νίκος Μπακουνάκης στο βιβλίο του «ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΝΟΡΜΑ», (εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 1991) μας μεταφέρει στη Belle Époque του 19ου αιώνα και στη νεοκλασική Πάτρα:
«Στο επίκεντρο της έρευνάς μου βρίσκονται η Πάτρα και η Ερμούπολη… Και στις δύο πόλεις οι έμποροι οργανώνουν, αυτοί και μόνον αυτοί, το συλλογικό κοινωνικό βίο τους και διεκδικούν το μελόδραμα ως την «περιζήτητον» διασκέδασή τους. Δεν είναι τυχαίο ότι τα θέατρα που χτίζονται στην Πάτρα και την Ερμούπολη προορίζονται κυρίως για το μελόδραμα… (σελ. 11-12)
»Μετά την Επανάσταση ένας καινούριος κόσμος γεννιέται, σιγά σιγά…
Ένα άλλο τοπίο, μια άλλη οικονομία, μια άλλη κοινωνία, πιο πολυάριθμη, και, σε λίγο διάστημα, ένας άλλος τρόπος αντίληψης των πραγμάτων.
Η καλλιέργεια του αμπελιού έχει ανάγκη από ένα μεγάλο αριθμό εργατικών χεριών, αφού οι καλλιεργητικές εργασίες εκτείνονται σ’ όλο το χρόνο, είναι πολλές και εξειδικευμένες….
»…Καθώς ο αιώνας προχωράει, η οικονομία του αμπελιού απλώνεται σ’ όλο τον πεδινό χώρο της βόρειας και δυτικής Πελοποννήσου… (σελ 19)
»Τον κόσμο του αμπελιού τον αποτελούν και οι έμποροι, οι μεσίτες, οι παραγγελιοδόχοι, οι αποθηκάριοι, οι τραπεζίτες και οι κολλυβιστές, οι υπάλληλοι των εμπορικών οίκων, οι ασφαλιστές, οι δικηγόροι, οι παντός είδους μεσάζοντες, όλοι αυτοί που θα δημιουργήσουν ένα πυκνό αστικό δίκτυο στις επαρχίες της σταφίδας.
Η νεοκλασική Πάτρα, η πρωτεύουσα όλου αυτού του κόσμου, εστία επιχειρήσεων και κέντρο επικοινωνιών και σχέσεων, είναι δημιούργημά τους. (σελ 20)
……
»Ο κοσμοπολιτισμός είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του κόσμου των εμπόρων της Πάτρας, που θα φτάσει εμπορευόμενος, κυρίως τη σταφίδα, ως τις παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου για (σελ. 21) τρεις ολόκληρες γενιές.
……………
Ένας ολόκληρος κόσμος, πέρα από τους αμπελουργούς και τους εργάτες γης, που ζει, στηρίζει ή κερδοσκοπεί από το εμπόριο της σταφίδας, συγκεντρώνεται στις πόλεις. Και μαζί μ’ αυτούς θα φτάσουν οι υπηρέτες, οι τραγουδιστές, οι ηθοποιοί, οι ζωγράφοι, οι μουσικοδιδάσκαλοι, οι μουσικοί, οι οργανοπαίχτες, δηλαδή ένα μεγάλο πλήθος που συντηρείται από τα αστικά στρώματα. (σελ. 26)
…………………
» Εκείνο που μ’ ενδιαφέρει περισσότερο είναι να εξετάσω κατά πόσο η πόλη λειτουργεί ως τόπος πολιτισμικών δραστηριοτήτων, κάτι που έχει ιδιαίτερο βάρος στην αστική ευρωπαϊκή παράδοση…. (σελ. 27)
Σύμβολα του συλλογικού status των αστών, τα θέατρα και οι όπερες αναδεικνύονται στο 19ο αιώνα (ιδιαίτερα στο δεύτερο ήμισύ του) σε συστατικά στοιχεία πολεοδομικών σχεδίων, σε βασικούς χώρους των πρωτευουσών και των πόλεων, ισάξιοι των καθεδρικών ναών…… (σελ. 28)
…………
Η οικοδόμηση των θεάτρων υλοποιεί την επιθυμία των αστικών στρωμάτων να μεταβάλουν την αισθητική των πόλεών τους. (σελ. 31)
Η μεγαλοπρέπεια του βελούδου και του χρυσού δεν έλειπε από τα θέατρα της Πάτρας και της Ερμούπολης. Ο πολυέλαιος… ο φωτισμός με φωταέριο. Μάρμαρα, πέτρα, κεραμίδια από τη Μασσαλία, κιγκλιδώματα, αγάλματα… μυθικά σχεδόν, υλικά… (σελ. 34-35)
Η έτερη πηγή μας («ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ», Ευανθία Στιβανάκη) αναφέρει:
«Το αίτημα για ύπαρξη θεατρικού χώρου φαίνεται πως ήταν αρκετά διευρυμένο, ένεκα της θεατρικής δραστηριότητας, που είχε αναπτυχθεί στην πόλη τις δεκαετίες 1860 και ’70. Η ανέγερση του λυρικού θεάτρου «Απόλλων», όσο και αν ήταν επιλογή αστικού αισθητικού γοήτρου, άλλο τόσο ήταν και η απήχηση μιας ορατής ανάγκης: Η πόλη είχε πλέον αξιώσεις γενικής θεατρικής υποδομής.
Το λυρικό θέατρο «Απόλλων», το οποίο απετέλεσε από τη δεκαετία του ’70 και στο εξής, όπως ήταν φυσικό, μια νέας ποιότητας εξαιρετική δυνατότητα και προκλητική προϋπόθεση ανάπτυξης της θεατρικής κίνησης στην πόλη, είναι κατά κύριο λόγο έργο των εύρωστων εμπόρων της. Ιστορικά, αποτελεί χαρακτηριστική απόδειξη της προωθητικής δυναμικής τους, Κοινωνικά, δηλώνει τον κυριαρχικό τους ρόλο στο μεταλλασσόμενο άστυ. Οικονομικά, αποδεικνύει την άνεση σε χρήμα και χρόνο. Από πλευράς ιδεολογίας, ψυχολογίας και νοοτροπίας, εδραιώνει τη δυναμική, τη βούληση και την αυτοπεποίθησή τους. Πολιτισμικά, διακηρύσσει τις αισθητικές τους αξιώσεις.
Μια σύγχρονη πόλη με αξιώσεις στον εμπορικό καταμερισμό της Μεσογείου, με εμπορική δραστηριότητα προς και από την Δύση, όφειλε νε φέρει όλες τις αποδείξεις και μιας νέας πολιτισμικής ισχύος. Το καθ’ όλα ευρωπαϊκό θέατρο, προορισμένο κατ’ αρχήν για το κυρίαρχο ευρωπαϊκό θέαμα και ακρόαμα της εποχής –το Λυρικό θέατρο-, συνέβαλε συμβολικά και πραγματικά στην αυξάνουσα κοσμοπολίτικη χροιά της Πάτρας.»
Πηγές κειμένου και φωτογραφιών:
«ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΝΟΡΜΑ», Νίκος Μπακουνάκης, εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 1991
«ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ», Ευανθία Στιβανάκη εκδ. Περί Τεχνών, 2001
Συνεχίζεται…
